We hebben niet altijd invloed op onze omstandigheden, maar wel op hoe we kiezen ermee om te gaan
Dat heb ik afgelopen week letterlijk ervaren. Komende week krijg ik een oogonderzoek, om vast te stellen welke behandeling mogelijk is voor mijn afnemende zicht, wat helaas met lenzen en bril niet meer goed te corrigeren is. Voorafgaand aan dat onderzoek heb ik sinds vorige week zaterdag 10 dagen mijn contactlenzen uit, en dat blijkt best een uitdaging. Niet alleen omdat ik dan wazig zie, met mijn +8 oogafwijking. Ik merk ook dat mijn wazige zicht invloed heeft op mijn denken en hoe ik me voel.
Al direct de eerste dagen merkte ik dat ik me anders voelde dan anders. Meer in mezelf, minder verbinding met mijn omgeving. Logisch ook, want ik zie de omgeving niet scherp. Maar ik voelde me ook wat ongemakkelijk, somberder, onrustiger, sliep minder goed.
Mijn zenuwstelsel in stand ‘onveilig’
In het begin had ik het niet zo door en overkwam het me eigenlijk en liet ik me een beetje meeslepen door mijn ongemak. Mijn hoofd creëerde er een verhaal over en gaf de schuld van mijn ongemakkelijke gevoelens aan bepaalde omstandigheden die minder ideaal waren dan ik had verwacht. En ik liet me leiden door dit verhaal en het ongemak.
Maar toen ik er even mee ging zitten (zijn met en heel bewust ruimte geven aan wat ik voel), werd ik me bewust dat dit niks te maken had met wat buiten mij gaande was, maar met wat er in mij gebeurde. Met het uit laten van mijn contactlenzen zie natuurlijk nog wel iets, maar heel onscherp, waardoor ik in contact met andere mensen hun gezichtsuitdrukking en lichaamstaal niet kon zien. En dat is apart. De communicatie bestaat dan dus alleen uit het horen van woorden. Terwijl uit onderzoek blijkt dat ongeveer zeventig procent van onze communicatie plaats vindt via lichaamstaal (de toon van de stem: ongeveer twintig procent, en de woorden die worden gebruikt circa tien procent.)
Dat inzicht verklaarde voor mij direct het onrustige gevoel. Mijn ogen konden niet meer de volledige informatie geven aan mijn zenuwstelsel. En wat gebeurd er dan met je zenuwstelsel: die ervaart dit als onveilig en maakt mijn innerlijk systeem alerter, ofwel activeert de automatische stressreactie. En als het gevaar niet enorm groot is, is de stressreactie wat kleiner, en sluipt als het ware je lichaam in, zonder dat je het direct echt merkt. Maar het verandert wel spanning in je lichaam, je hartslag, je ademritme, en daardoor ook de toon van je gedachten, hoe je je (emotioneel) voelt en hoe je de wereld om je heen ervaart. Dat gebeurde dus ook met/in mij.
Maar dit inzicht gaf me de gelegenheid te kijken hoe ik in deze 10 dagen goed voor mezelf kan zorgen. Met niet laten leiden door mijn ongemakkelijke gevoelens, maar kiezen hoe ik onder deze omstandigheden, goed voor mezelf kon zorgen. Contact met ‘vreemde’ mensen, heb ik zoveel mogelijk beperkt en meer ruimte genomen om belastende dingen te laten en helpende dingen te doen om mezelf en mijn zenuwstelsel weer meer in balans te brengen, wat direct invloed had op mijn denken, voelen en hoe ik de wereld om me heen ervaar. Goed voor mezelf en mijn zenuwstelsel zorgen om met het ongemak wat er nou eenmaal is, meer ‘op mijn gemak’ te zijn.
Zelf de staat van je zenuwstelsel reguleren
Recente neurowetenschappelijke kennis over de werking van het zenuwstelsel, zelf de staat van je zenuwstelsel herkennen en kunnen reguleren en daarmee goed voor mezelf zorgen, is voor mij de meest belangrijke vaardigheid die ik me de afgelopen jaren heb aangeleerd, en die ik zo ontzettend graag deel met de mensen om me heen. Ik merk dat we ons veel te weinig bewust zijn van de belangrijke rol die de staat van ons zenuwstelsel speelt bij de toon/kleur van onze gedachten, onze gevoelens en hoe we onszelf en de wereld om ons heen ervaren. De bril waardoor we naar onszelf en de wereld om ons heen kijken, wordt bepaald door de staat van je zenuwstelsel.
Ik heb het fenomeen van zenuwstelselregulatie geleerd toen ik in contact kwam met het neurowetenschappelijk onderzoek over de Polyvagaaltheorie van Stephen Porges. Deze theorie geeft een nieuwe kijk op de werking van ons zenuwstelsel en de rol van ons autonome zenuwstelsel bij heling en herstel van stress, burnout, angst, depressie en trauma/
De inzichten van deze theorie hebben zo’n enorme indruk op me gemaakt, dat ik alle onderzoeken en theorieën ben gaan volgen om me deze kennis en vaardigheden eigen te maken om ze vervolgens met zoveel mogelijk mensen te kunnen delen. Het raakt me enorm als ik zie hoeveel mensen gevangen zitten in allerlei fysieke en mentale klachten, en de polyvagaaltheorie biedt hier een weg uit.
Meer over de Polyvagaaltheorie
Met zijn Polyvagaaltheorie toont Stephen Porges aan dat veel fysieke en mentale (pijn)klachten ontstaan door een gedereguleerd autonome zenuwstelsel. De polyvagaaltheorie geeft nieuwe ontdekkingen en inzichten over de rol van ons autonome zenuwstelsel in ons welzijn, maar ook over hoe je zelf je zenuwstelsel kan reguleren, wat ontzettend behulpzaam is bij heling en herstel van o.a. lichamelijke (pijn)klachten, stress, burn out, angst, depressie en trauma.
Ons Autonome Zenuwstelsel (ANS) volgens Polyvagaaltheorie
Ons autonome zenuwstelsel heeft één primaire functie: ervoor zorgen dat we elke dag weer overleven. Om die functie uit te kunnen voeren is ons autonome zenuwstelsel uitgerust met een sympathisch deel, wat ervoor zorgt dat we kunnen bewegen en ik actie kunnen komen, maar wat ook verantwoordelijk is voor de vechten/vluchten overlevingsreactie. Daarbij hebben we een parasympatisch deel, wat volgens de Polyvagaal theorie niet uit 1 maar 2 delen bestaat. 1 deel, de ventrale vagus, loopt vanuit je achterhoofd naar gezicht en hart en houdt zich bezig met veiligheid en verbinding, het andere deel, de dorsale vagus, loopt vanuit je achterhoofd naar je longen, buik en bodem van je lichaam. Deze tak zorgt voor een goede werking van je organen en stelt ons in staat te ontspannen en herstellen, maar is ook verantwoordelijk voor de stressreactie bevriezen, wat vaak ontstaat bij machteloosheid in een stresssituatie. (je wil wel vechten/vluchten, maar je kan niet).
De ventrale vagus is in dit systeem bepalend. Als je ventrale vagus veiligheid en verbinding ervaart, (ofwel als je veilig en verbonden voelt), zorgt je sympathische tak voor actie, en je parasympatische tak (dorsale vagus) voor ontspanning. Als je je onveilig voelt, zorgt je sympathische tak voor de stressreactie vechten of vluchten en de dorsale vagus voor de freeze reactie.
Belangrijk om te weten is dat ons zenuwstelsel deze systemen niet alleen inzet in echte gevaarlijke situaties, maar ook om ons door ons dagelijks leven te navigeren. Het reageert hetzelfde op levensbedreigende of gevaarlijke situaties, als wanneer in ons (dagelijks) leven dingen niet gaan zoals je wil of verwacht had dat ze gaan, of je wordt overweldigd, of je voelt je machteloos, of angstig. Onze ventrale vagus ziet dit ook als ‘onveilig’ en de andere takken van het zenuwstelsel voeren dan hun overlevingsfunctie uit.
Ons zenuwstelsel helpt ons met deze automatische overlevings- of stressreacties door alle onverwachte, moeilijke, uitdagende, bedreigende of overweldigende situaties of periodes heen, en het maakt daarbij niet veel uit of deze situaties echt zijn, of we ze ons ingebeeld hebben.
Als de stressvolle situatie voorbij is, en de ventrale vagus weer het signaal ‘veilig’ geeft, zou je in de ideale situatie weer terug in balans komen. Maar als de stressreactie te vaak wordt ‘aangezet’, de situatie te heftig, te groot of te overweldigend, of langdurig was, gebeurt dat vaak niet. En blijft je zenuwstelsel vast zitten in vechten/vluchten of bevries-stand. Met alle gevolgen van dien.
Dan komen we in een staat van zijn waarbij ons actiezenuwstelsel te vaak geactiveerd wordt of zelfs geactiveerd blijft, waardoor we continue stress ervaren. Er is een continu gevoel van innerlijke onvrede, bezig willen zijn, onrust, opgejaagdheid, frustratie, irritatie, angst, paniek, ons hoofd draait overuren, we staan continu ‘aan’. We hebben dan ook niet het vermogen om helder na te kunnen denken en bewuste, helpende keuzes te kunnen maken, simpelweg omdat dat deel van onze hersenen in de overlevingsstand deels ‘geblokkeerd’ is. Onze automatische stressreactie is niet geschikt om langdurig ‘aan’ te blijven. Als de stressreactie aan houdt ga je in de loop van de tijd ook lichamelijke klachten ervaren, of slaap-, concentratie problemen, stress, burnout, angst, paniek, of zelfs depressie. We zoeken de oorzaak voor onze ‘klachten’ dan vaak buiten onszelf, maar de werkelijke oorzaak vind je in jezelf: je zenuwstelsel is uit balans.
Onderstaande video verduidelijkt de werking van ons zenuwstelsel volgens de nieuwe wetenschappelijke inzichten van de Polyvagaaltheorie en geeft inzicht in de invloed van stress en trauma op ons zenuwstelsel weer. Let op, deze link leidt je naar Youtube en meestal begint de video met reclame. Na een paar seconden kan je rechts onder klikken om de reclame over te slaan.
Met mindfulness je zenuwstelsel in balans brengen
Net als mijn ‘kleine’ ervaring met mijn ogen, is er bij de meeste kleine en ook grotere oorzaken van deregulatie van je zenuwstelsel, een weg terug naar regulatie. Terug in balans, ontspanning, rust, ruimte, optimisme, positiviteit. De Polyvagaaltheorie en bijbehorende oefeningen geven je de kennis en vaardigheden om jezelf te bevrijden van chronische lichamelijke (pijn)klachten, slapeloosheid, stress, burn out, angst, somberheid of depressie. Door te leren hoe jouw ANS werkt, hoe je de staat van jouw ANS kan herkennen, en kan reguleren, leer je hoe je weer terug kan keren naar een meer ontspannen ‘staat van zijn’: de beste basis voor het verbeteren van de verbinding met jezelf en anderen, en het bevorderen van een gevoel van ontspanning, rust, positiviteit en gemak.
In mijn mindfulness trainingen en persoonlijke begeleidingstrajecten leer ik je hoe je zenuwstelsel werkt, wat er met je zenuwstelsel gebeurd bij stress, burnout, angst, depressie en trauma. En ik leer je kennis en vaardigheden hoe je zelf je zenuwstelsel kan reguleren en weer terug in balans kan brengen.
Ben je geïnspireerd geraakt door dit verhaal? Je kan nu op een laagdrempelige manier kennis maken met de werking en het reguleren van je zenuwstelsel via mijn online Mindful Morning programma, helemaal gericht op herkennen, en reguleren van de staat van je zenuwstelsel. (zie onder).
Ook in de mindfulness groepstraining of 1 op 1 begeleiding leer ik je kennis en vaardigheden om de staat van je zenuwstelsel te herkennen en meer te reguleren. Op zaterdag 20 mei start ik weer een nieuwe mindfulness groepstraining en er zijn nog een paar plekjes vrij!
Een mooi kade voor jezelf, waarin je kennis en vaardigheden krijgt aangereikt, die blijvend verandering brengen in de manier waarop je omgaat met jezelf, de mensen om je heen, en de situaties die op je pad voorbij komen.